Het zichtbare denken
Visible- & Artful Thinking is een kijkmethode dat het denken zichtbaar maakt middels Thinking Routines. Dit zijn korte ministrategieën die je tijdens het kijken naar kunst kunt toepassen. Hierdoor worden kinderen en jongeren uitgenodigd om dieper maar ook anders over kunstwerken na te denken en de complexiteit ervan te ontdekken en ervaren. Deze Routines maken gebruik van de kracht van kunst om verschillende denkstrategieën en vaardigheden te exploreren. Dit kijk- en denkproces vindt zijn vorm door over het kunstwerk diverse observaties te maken, verschillende standpunten te verkennen en door het kunstwerk creatief te bevragen. Deze educatieve methoden zijn ontwikkeld door het Harvard Project Zero, een onderzoeksgroep in educatie en vindt veel weerklank bij musea in de Verenigde Staten en ondertussen ook bij musea in Nederland. De Thinking Routines hebben op het eerste gezicht veel overeenkomsten met de oudere Visual Thinking Strategies (VTS) maar zijn aanzienlijk flexibeler in gebruik. Terwijl VTS gebaseerd is op het stellen van drie open vragen bestaan er meer dan twintig verschillende Routines afhankelijk van de gewenste denkstrategie. VTS heeft daarentegen wel als inspiratie gediend voor Project Zero (ter observatie in het MoMA New York) om Visible- & Artful Thinking te ontwikkelen.

Waarom Visible- & Artful Thinking?
De gemiddelde museumbezoeker kijkt 28,63 seconden naar een kunstwerk, maar door Visible- & Artful Thinking toe te passen kijk je al gauw veel langer naar een werk [1]. Deze Thinking Routines geven kinderen en jongeren alle tijd en ruimte om het kunstwerk langzaam en aandachtig te bekijken. Het is een democratische manier van kunstkijken waarbij de (museum) docent als een coach optreedt en zich neutraal opstelt. De kunstkijker heeft hierbij nauwelijks of geen voorkennis nodig, wel een dosis concentratie om de kunstwerken zorgvuldig te observeren en te analyseren. Deze kijkmethode stimuleert de gezamenlijke kijkintelligentie doordat het een actieve betrokkenheid van eenieder vraagt waarbij men luistert naar de inbreng van de ander. Hierbij wordt er vrij geassocieerd en is er geen goed of fout. Kortom een stimulerend leerproces ván en vóór allen.

Door met kinderen en jongeren middels Thinking Routines een dialogisch gesprek te hebben over het kunstwerk wordt deze niet zo snel vergeten. Het aandachtig kijken is een tegenwicht ten opzichte van de snelle blik en het snelle oordeel en geeft ruimte aan verschillende perspectieven. Door vertraagd de wereld waar te nemen, om je heen en daarbuiten of als subject word je er meer bewust van. Door actief met het kunstwerk bezig te zijn zorgt voor een grote betrokkenheid bij de kunstkijker. Dit kan leiden tot een gepassioneerde discussie terwijl men anders misschien aan het kunstwerk voorbij was gelopen [2]. Door op een onderzoekende manier en vanuit een persoonlijk standpunt met het kunstwerk bezig te zijn kan er meer waardering ontstaan en kan er een esthetische beleving plaatsvinden. Een voorheen aversieve houding verandert hierbij in een meer conversieve houding ten opzichte van het kunstwerk.

Kenmerken van Visible- & Artful Thinking
Een analyse van de kijk- en denkstrategieën die kriskras door de Thinking Routines lopen kunnen worden ingedeeld in de volgende uiteenlopende vormen van cognitief gedrag, het:
.Genereert veel ideeën
.Zoekt naar vergelijkingen en verbanden
.Stelt op bewijs gebaseerde interpretaties en uitleg samen
.Verschaft inzichten en waarderingen
.Stelt vragen
.Creëert metaforen
.Reflecteert op het leerproces

Tezamen bieden deze epistemische strategieën een procesgeoriënteerd denkconcept dat kritisch-analytisch denken, creatieve ontwikkeling en reflectie benadrukt [3]. De Thinking Routines zijn bedacht om flexibel en gemakkelijk toe te passen en kunnen op allerlei manieren geïntegreerd worden, omdat de Routines:
.Doelgericht zijn en zich richten op specifieke manieren van denken
.Keer op keer toegepast kunnen worden
.Bestaan uit een paar stappen
.Gemakkelijk te leren en te doceren zijn
.In een verscheidenheid van contexten gebruikt kunnen worden
.In groepsverband of individueel gebruikt kunnen worden [4]

Kunstkijken met studenten van ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Zwolle in de Alte Nationalgalerie Berlin. Kunstwerk van Caspar David Friedrich ‘Abtei im Eichwald’ (1809-10).

[1] Smith, L. F., Smith, J. K., & Tinio, P. P. L., pp. 77-85
[2] Tishman, S.
[3] Artful thinking Final Report, p. 52
[4] Artful thinking Final Report, p. 52